China Bangladesh Pakistan trilateral meeting: गुरुवारी चीनने बांगलादेश आणि पाकिस्तान यांना एकत्र आणत कुनमिंग येथे पहिल्यांदाच त्रिपक्षीय संवाद आयोजित केला. याआधी पाकिस्तान आणि अफगाणिस्तानबरोबर अशीच एक बैठक चीनने घेतली होती. चीनचे उपविदेश मंत्री सुन वेइदोंग यांच्या नेतृत्वाखालील बंद दाराआड झालेल्या या चर्चेत “शेजारधर्म, समता आणि परस्पर विश्वासावर आधारित सहकार्य” साधण्यासाठी एक कार्यगट स्थापन करण्याचा निर्णय घेण्यात आला. यामधून भारताच्या शेजारील देशांना पूर्णतः चीनच्या प्रभावाखाली आणण्याचा बीजिंगचा हेतू स्पष्ट होतो.
भारतासाठी या बैठकीचे महत्त्व काय?
भारतासाठी ही घडामोड चिंतेचा विषय आहे. चीन भारतीय उपखंडाच्या सीमाभागात ‘मैत्रीपूर्ण देश’ या शीर्षकाची एक मालिका तयार करत आहे. यापूर्वीच भारताने चीन-पाकिस्तान आर्थिक महामार्गाला (सीपीइसी) विरोध केला आहे, कारण हा मार्ग पाकव्याप्त काश्मीरमधून जातो आणि पाकव्याप्त काश्मीर हा भारताचा भाग आहे, ही भारताची भूमिका आहे. सध्या, बांगलादेशातील हंगामी नेतृत्व बीजिंगकडे झुकत आहे आणि इस्लामाबादशी जवळीकदेखील वाढवत आहे. या तीन देशांमधील व्यापार, पायाभूत सुविधा आणि सुरक्षा यावर आधारित त्रिपक्षीय चौकट भारतासाठी अनेक नवे प्रश्न निर्माण करणारी असेल.
त्रिपक्षीय बैठकीत काय घडलं?
बांगलादेश, पाकिस्तान आणि चीन यांच्यात कुनमिंग येथे झालेल्या त्रिपक्षीय बैठकीत परस्पर विश्वास, समता आणि शेजारधर्मावर आधारित सहकार्य वाढवण्यासाठी एक कार्यगट स्थापन करण्यावर सहमती झाली. या बैठकीचे नेतृत्त्व चीनचे उपपरराष्ट्र मंत्री सुन वेइदोंग यांनी केले.
बांगलादेशचा चीन-पाकिस्तानकडे वाढता कल
बांगलादेशचे कार्यकारी परराष्ट्र सचिव रुहुल आलम सिद्दिके हे प्रत्यक्षपणे या बैठकीत सहभागी झाले होते, तर पाकिस्तानकडून परराष्ट्र मंत्रालयातर्फे आमना बलोच यांनी व्हिडीओद्वारे सहभाग घेतला. ही बैठक अशा वेळी झाली, जेव्हा बांगलादेशचे प्रमुख सल्लागार मुहम्मद युनूस यांनी चीनकडून आर्थिक मदतीची मागणी सार्वजनिकरित्या केली आणि पाकिस्तानशी गुप्त संपर्क पुन्हा सुरू केला. या हालचालींवर भारत नजर ठेवून आहे.
बांगलादेशच्या लष्करी गुप्तचर प्रमुखाची चीन भेट
भारताच्या सुरक्षा यंत्रणांमध्ये चिंता वाढवणारी एक महत्त्वाची घडामोड म्हणजे बांगलादेशच्या लष्करी गुप्तचर विभागाचे माजी प्रमुख मेजर जनरल (निवृत्त) रेझ्झाकुल हैदर चौधुरी यांचा १२ दिवसांचा चीन दौरा. त्यांनी १८ जून रोजी ग्वांगझोऊ दौरा पूर्ण केला. हे तेच चौधुरी आहेत, ज्यांना २००४ च्या चितगाव शस्त्रसाठा तस्करी प्रकरणात दोषी ठरविण्यात आले होते. याच कालावधीत, बांगलादेशचे हंगामी राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार डॉ. खलीलुर रहमान हेही चीनमध्ये होते. त्यांनी पाकिस्तानच्या ISI प्रमुखाबरोबर एक गोपनीय बैठक आयोजित करण्यासाठी बीजिंगची मदत मागितल्याचे वृत्त आहे.
भारताची चिंता काय?
भारतीय गुप्तचर यंत्रणांनी दिलेल्या माहितीनुसार, भारतविरोधी कारवायांशी संबंधित व्यक्तींचा या दौऱ्यांमध्ये सहभाग असल्यामुळे चीन, पाकिस्तान आणि बांगलादेश यांच्यात नव्याने एक आंतरराष्ट्रीय सुरक्षा भागीदारी उभी राहत असल्याचे गंभीर संकेत मिळत आहेत. ही घडामोड भारताच्या रणनीतिक हितासाठी चिंतेची बाब मानली जात आहे.
या बैठकीमागील पार्श्वभूमी आणि चीन-पाकिस्तान-अफगाणिस्तान बैठक
कुनमिंगमधील ही नवीन त्रिपक्षीय बैठक मे महिन्यात चीन, पाकिस्तान आणि अफगाणिस्तान यांच्यात झालेल्या बैठकीच्या पार्श्वभूमीवर झाली होती आणि त्यात CPEC (चीन-पाकिस्तान आर्थिक महामार्ग) अफगाणिस्तानपर्यंत विस्तारण्यावर सहमती झाली होती. भारताने स्पष्टपणे या प्रस्तावाला विरोध केला होता, कारण CPEC हा पाकव्याप्त जम्मू- काश्मीरमधून जात असल्यामुळे, त्यात इतर कुणा तिसऱ्या देशाचा सहभाग हा भारताच्या सार्वभौमत्वावर आघात आहे, असा भारताचा ठाम दावा आहे.
आता बांगलादेश, पाकिस्तान आणि चीन यांच्यात उभा राहत असलेला नवीन युतीचा त्रिकोण भारताच्या पूर्वेकडील सीमांवरही अशाच धोरणाची अंमलबजावणी चीनमार्फत सुरू असल्याचे स्पष्ट संकेत देतो.
लष्करी संदर्भ अजूनही कायम
गुरुवारी झालेल्या बैठकीत “खरे बहुपक्षीयत्व” (true multilateralism) आणि “या चर्चा कोणत्याही तिसऱ्या पक्षाविरोधात नव्हत्या” असे ठामपणे सांगण्यात आले, तरीही ही बैठक दक्षिण आशियातील वाढत्या तणावाच्या पार्श्वभूमीवर झालेली आहे, हे लपून राहात नाही. म्हणूनच या बैठकीची पार्श्वभूमी तपासणे आणि घटनाक्रम पाहाणे महत्त्वाचे ठरते.
- ऑपरेशन सिंदूर- भारताने मे महिन्यात पाकिस्तान आणि पाकव्याप्त जम्मू काश्मीरमधील दहशतवादी तळांवर केलेले हवाई हल्ले… या कारवाईनंतर चीनने उघडपणे पाकिस्तानला समर्थन दिले होते.
- पाकिस्तानमध्ये चीनची शस्त्रे- सध्या पाकिस्तानला एकूण संरक्षण आयातीपैकी ८२ टक्के शस्त्रास्त्रे चीनकडून मिळतात, हा एक महत्त्वाचा लष्करी संदर्भ आहे.
- संभाव्य गुप्तचर त्रिकोण- भारतीय गुप्तचर संस्थांच्या हाती आलेली माहिती अशी की, बांगलादेशचे हंगामी राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार डॉ. खलीलुर रहमान यांनी चीनच्या मध्यस्थीने पाकिस्तानच्या ISI प्रमुखाबरोबर गुप्त बैठक घडवून आणण्याचा प्रयत्न केला आहे.
